نقشه راه درس نجوم کروی

نجوم کروی یکی از مباحث اصلی در المپیاد نجوم است که از مرحله اول تا جهانی حضور موثر دارد. منبع اصلی این درس کتاب “نجوم کروی” نوشته‌ی اسمارت است و در کنار آن کتاب “ستاره شناسی: اصول و عمل” به عنوان منبع کمکی مورد توجه است. نجوم کروی ارتباط تنگاتنگی با زمینه‌های مختلف ریاضیات به ویژه مثلثات دارد و مهارت حل مسئله –که عمدتا از راه تمرین و حل سوال بدست میاید- نقش بسیار پررنگی در آن دارد.نجوم کروی چیست؟
طبیعتا اولین شناختی که بشریت از آسمان داشته است ناشی از مشاهده‌ی مستقیم آسمان شب بوده است. اگر در یک شب رصدی در فضایی باز به آسمان خیره شوید علاوه بر زیبایی ستاره‌ها، با اندکی دقت، توجه شما به نکته‌ی دیگری نیز جلب می‌شود؛ آسمان یک نیم کره است! بسیاری از منجمین کهن از مسلمانان تا یونان باستان به این پدیده توجه داشتند و عبارت “کره‌ی آسمان” یا “گنبد آسمان” را برای توصیف آن به کار می‌برده‌اند.
درک سه بعدی که ما از محیط اطراف داریم را مدیون قدرت تشخیص فاصله مان هستیم. در صورتی که درک فاصله از اجسام وجود نداشته باشد، ادراک ما از محیط دو بعدی شده و اختلاف فاصله اجسام را نمی‌توانیم تشخیص دهیم. آنچه که ما را قادر به تشخیص فاصله می‌کند سه چیز است: داشتن دو چشم، قدرت تمرکز (فوکوس) چشم و پردازش ذهنی تصاویر. زمانی که ما به آسمان نگاه می‌کنیم هیچ یک از این مکانیزم‌ها کارایی ندارد پس طبیعی است که ما هیچ درکی از فاصله ستاره‌ها و دیگر اجرام سماوی نداریم و آنها را در فاصله‌ی برابر یا به عبارتی بر روی یک کره می‌بنیم. این همان چیزی است که به عنوان کره‌ی آسمان شناخته می‌شود.
پس از اینکه اجرام سماوی بر روی کره آسمان تصویر شدند حالا زمان بررسی حرکات و رویداد‌های آنهاست. برای بررسی اجرام روی کره باید با هندسه‌ی کره آشنا باشیم. خط، دایره، مثلث، دستگاه مختصات و… را باید بر روی کره باز تعریف کنیم و در مورد آنها صحبت کنیم. مشابه خط راست بر روی کره دایره عظیمه است و متناظر دایره، دایره صغیره نام دارد. دایره عظیمه دایره‌ای بر روی کره است که مرکز آن مرکز کره باشد.
در ادامه مباحث اصلی که در نجوم کروی مطرح می‌شوند را به ترتیب بیان می‌کنیم.